نگین گودرزی

آواز پاپ و کلاسیک

موسیقی پاپ ایرانی، در سدهٔ ۱۹ میلادی و در دوران پادشاهی قاجاریان زاده شد، و پس از نوآوری پدیدهٔ رادیو، گسترش یافت.^[۱]

بازار موسیقی ایران، پیش از دههٔ ۵۰ میلادی، در دست خوانندگان موسیقی کلاسیک ایرانی بود.^[۲] موسیقی پاپ ایرانی، با روی‌کارآمدن و درخشش هنرمندانی مانند ویگن، که «سلطان» پاپ و جاز ایران شناخته می‌شد، و به‌کارگیری سازها و شیوه‌های موسیقی غربی، دگرگون شد.^[۲][۳] ویگن، نخستین کسی بود که گیتار را در موسیقی ایرانی نواخت،^[۲] و نخستین ترانهٔ او، «مهتاب»، سرآغاز یک دگرش در موسیقی ایرانی بود.^[۳]

غلام حسین بنان، ابی، اندی، حسن شماعی‌زاده، داریوش، دلکش، سوزان روشن، عارف، عماد رام، شهرام شب‌پره، فرهاد، گوگوش، لیلا فروهر، معین، مهستی، و هایده‎، برخی از چهره‌های کهن موسیقی پاپ ایران هستند. بابک بیات ،اسفندیار منفردزاده، انوشیروان روحانی، جهانبخش پازوکی، حسن شماعی زاده، سیاوش قمیشی، صادق نوجوکی، فرید زلاند، محمد حیدری، منوچهر چشم‌آذر، ناصر چشم آذر، و واروژان، از آهنگسازان این دوران بودند.^[۴] همچنین، اردلان سرفراز، ایرج جنتی عطایی، و شهیار قنبری، از ترانه‌سرایان نسل نوی این دوران بودند.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، از بسیاری از زمینه‌های هنری جلوگیری شد، و بسیاری از هنرمندان ناچار شدند به رها کردن پیشهٔ خود یا دنبال کردن آن در بیرون از کشور. تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، هارمونی‌های به‌کاررفته در موسیقی پاپ ایران، بر پایهٔ ردیف موسیقی کلاسیک ایرانی بودند. با کنار رفتن بسیاری از آهنگسازان، موسیقی پاپ ایرانی دچار یک دگرگونی شد.

موسیقی پاپ در ایران، در دههٔ نخست جمهوری اسلامی، سراسر ناپدید شد، ولی پس از جنگ هشت‌ساله با عراق، با رویکردی جداسر از موسیقی ایرانی برون‌مرزی، دوباره پدیدار شد.^[۵] علیرضا افتخاری که از سبک آواز خوانی سنتی به سبک پاپ روی آورد و دیگر نفرات مانند بیژن خاوری، پرویز طاهری، حسن همایونفال، حمید غلامعلی، عباس بهادری، مهدی سپهر، و مهرداد کاظمی، از چهره‌هایی بودند که در «دوران سازندگی» روی‌کار آمدند.

موسیقی پاپ، در «دورهٔ اصلاحات»، با گشایش در سیاست‌های فرهنگی و هنری، پا به دوره‌ای دیگر گذاشت. در دههٔ نود میلادی، برای پیشی گرفتن از موسیقی ایرانی برون‌مرزی، سرپرستان زمینهٔ موسیقی برآن شدند که کارهایی همسو با چارچوب قانونی خود تولید کنند.^[۵] محمدعلی معلم دامغانی و فریدون شهبازیان، در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، انجمنی را برای بررسی بازگشت و پیشرفت موسیقی پاپ برپا کردند.^[۶] گروه آریان، خشایار اعتمادی، سعید شهروز، شادمهر عقیلی، و محمد اصفهانی، از نخستین کسانی بودند که پروانهٔ کار پیدا کردند. حسین زمان، علیرضا عصار، قاسم افشار، مانی رهنما، و ناصر عبداللهی، از دیگر خوانندگان پاپ این دوره بودند. برخی از کارهای آنان، در تلویزیون نیز پخش شد. این کارها، گرچه هواداران و دنبال‌کنندگان گسترده‌ای داشتند، ولی از دید برخی از منتقدان، هم در زمینهٔ تکنیک و هم درونمایه، ناخوش‌آیند بودند. فریدون شهبازیان نیز کناره‌گیری کرد و به منتقدان موسیقی پاپ رایج در ایران پیوست.^[۷][۸]

در سال ۱۳۷۷، برای نخستین بار پس از انقلاب ۱۳۵۷، جشنوارهٔ موسیقی پاپ برگزار شد.^[۵] پس از آن، خوانندگان پاپ جوان‌تر، این جریان را پیش بردند. به دنبال گسترش فناوری‌های نوین و دسترسی همگانی به اینترنت، گروه‌های زیرزمینی موسیقی پاپ نیز آغاز به کار کردند.

پس از دههٔ ۷۰، چهره‌هایی چون رضا صادقی، احسان خواجه‌امیری، بابک جهانبخش، محسن یگانه، بنیامین بهادری، بهنام صفوی، سیامک عباسی، محسن چاوشی، حمید حامی، فرزاد فرزین، حمید عسکری، مهدی یراحی، گروه سون، سیروان خسروی، علی عبدالمالکی، مجید خراطها، علی لهراسبی، فریدون آسرایی، مازیار فلاحی، حامد هاکان، محمد علیزاده و… روی‌کار آمدند.

مرتضی پاشایی، امیرعباس گلاب، رستاک حلاج، علیرضا طلیسچی، مهدی احمدوند، زانیار خسروی، امید حاجیلی، محسن ابراهیم‌زاده، بهنام بانی، گروه پازل، افشین آذری، حامد همایون، حمید هیراد، ساسی، سامان جلیلی، سینا شعبانخانی، شهرام شکوهی، گروه ماکان، گروه هوروش ،شهاب مظفری و آرش و مسیح عدل پرور نیز پس از دههٔ ۸۰ روی‌کار آمدند.